Kawa – rodzaje, właściwości, zastosowanie

Kawa to prawdopodobnie najpopularniejszy na świecie napój. Ceniony nie tylko za intensywny smak i aromat, ale przede wszystkim za stymulujące oddziaływanie na układ nerwowy. Jakie właściwości ma kawa i czy kawa jest zdrowa? 

Kawa – skąd pochodzi?             

Myśląc o kawie, widzimy filiżankę z aromatycznym naparem o głębokim, ciemnobrązowym kolorze. Miłośnicy kawy nie wyobrażają sobie poranka bez jej charakterystycznego zapachu i gorzkiego, pobudzającego smaku. Jednak popularność kawa zdobyła nie tylko ze względu na niepowtarzalne właściwości smakowe, ale przede wszystkim na zawarte w naparze substancje aktywne.  

Skąd się bierze kawa? Ziarna kawy są nasionami rośliny o nazwie kawowiec. Pierwsze doniesienia dotyczące kawy pochodzą z VIII wieku, ale uprawa kawy mogła zacząć się znacznie wcześniej. Według niektórych źródeł nazwa „kawa” pochodzi od nazwy prowincji Kaffa w Etiopii. Miejscowa społeczność powiązała spożywanie naparu przyrządzonego z ziaren kawy ze wzrostem sił witalnych i energii. 

Zwyczaj picia kawy został rozpropagowany przez narody arabskie, dla których słowo qahwa lub kahve oznacza w dosłownym tłumaczeniu „odpędzać sen”. Kawa, jako produkt spożywczy, do Europy dotarła dopiero w XV wieku i od tego czasu następował stały wzrost zainteresowania tym pobudzającym trunkiem. W XVIII wieku we wszystkich większych miastach Europy zaczęły powstawać niewielkie lokale gastronomiczne, dedykowane miłośnikom czarnego naparu, czyli znane dziś kawiarnie.            

Obecnie kawa jest dystrybuowana na cały świat i stanowi jeden z podstawowych produktów spożywczych w każdym gospodarstwie domowym. Rocznie spożywane jest 8 milionów ton kawy, a dziennie wypijanych jest 2 miliardy filiżanek gorzkiego naparu. Najważniejsze obszary plantacji kawy obejmują tereny Brazylii, Kolumbii, Indonezji, Wietnamu oraz Etiopii, a teren upraw przekracza 10 mln hektarów. 

Kawa jest też synonimem inicjowania spotkań towarzyskich. Wiele osób nawiązując relacje z innymi, umawia się „na kawę”, co świadczy o tym, że kawa wywołuje pozytywne skojarzenia i jest traktowana jako elegancki i atrakcyjny trunek.  

Kawa – rodzaje kawy              

Właściwości kawy są warunkowane gatunkiem rośliny kawowca, z której pochodzą ziarna. Dodatkowo wpływ na zawartość substancji aktywnych będą miały warunki uprawy, w tym rodzaj gleby, warunki atmosferyczne, czas zbioru. Ważny jest też w kwestii finalnego produktu sam proces przetwórczy, który obejmuje sposób przetwarzania i palenia ziaren kawowca.              

Kawa jako roślina wywodzi się z rodziny Rubiaceae. Najbardziej rozpowszechnione ze względu na właściwości organoleptyczne są jednak dwa gatunki kawy.

– Kawa arabika (Coffea Arabica) – łagodny smak, mniejsza kwasowość i niższa zawartość kofeiny.
– Kawa robusta (Coffea Canephora) – wyrazisty smak i wyższa zawartość kofeiny.   

Gatunki kawy są mieszane ze sobą w celu uzyskania pożądanej dla konsumenta postaci. Wobec tego każdy może znaleźć swój balans zawartości kofeiny, kwasowości, goryczy i intensywności aromatu. 

Kawę można też różnicować ze względu na stopień palenia ziaren.

– Palenie jasne - daje kawę o lżejszym smaku, mniejszej zawartości goryczy i większej kwasowości.
– Palenie średnie – najbardziej popularny sposób palenia ziaren kawy, ze względu na odpowiadający większości konsumentów balans pomiędzy goryczą, a kwasowością.
– Palenie ciemne – odpowiada za zdecydowany smak i gorycz naparu kawy.  

W samym procesie parzenia kawy ogromną rolę będzie odgrywała grubość mielenia. Najdrobniej zmielona kawa jest przeznaczona do ekspresu ciśnieniowego. Do tradycyjnego parzenia najlepsza będzie kawa o średnim poziomie zmielenia ziaren. Z kolei w ekspresie przelewowym znajdzie zastosowanie kawa grubo mielona, aby podczas powolnego przesączania wydobyć pożądany smak i aromat.  

Przekonaj się o najwyższej jakości tego czarnego napoju kosztując wytwornego smaku kawy RL9. Najwyższej jakości palone ziarna, wyjątkowy smak i aromat umilą spożywanie napoju, a także sprawią, że picie kawy stanie się codziennym rytuałem. Zaspokoimy również oczekiwania amatorów kawy rozpuszczalnej, o której więcej informacji znajdziecie w dalszej części tekstu.

Kawa – działanie substancji aktywnych             

Kawa jest naparem ziołowym, który jest od wieków ceniony za swoje charakterystyczne właściwości. Kawa zawiera około tysiąca aktywnych biologicznie substancji, które będą miały bezpośredni lub pośredni wpływ na funkcjonowanie organizmu człowieka. Najważniejszym z nich jest kofeina, będąca jedyną dozwoloną substancją psychoaktywną o ogromnym potencjale. 

Kawa – co zawiera?

– kofeina – pobudza układ nerwowy;
– trygonelina – przekształcana w procesie palenia w kwas nikotynowy (PP, niacyna, witamina B3);
– teobromina – rozszerza naczynia krwionośne i pobudza czynność serca;
– kafeol i kafestol – alkohole diterpenowe, które wpływają na gospodarkę lipidową, pozytywny wpływ na wzrost frakcji HDL cholesterolu;
– kwas chlorogenowy należący do polifenoli mający działanie antyoksydacyjne;
– kwas jabłkowy;
– kwas cytrynowy;
– kwas fosforowy;
– fenolokwasy - przede wszystkim kwas kawowy;
– związki mineralne – głównie magnez i potas;
– niewielkie ilości węglowodanów, protein i lipidów.  

Właściwości kawy i siła oddziaływania substancji aktywnych zawartych w naparze zależy od rodzaju kawy i sposobu jej przyrządzania. Wartość energetyczna kawy to jedynie 2 kcal na 100 ml naparu.  

Kawa – właściwości kofeiny

Najważniejszym, odpowiadającym za właściwości organoleptyczne składnikiem aktywnym kawy jest kofeina. Jak działa kofeina zawarta w kawie? Kofeina poprzez rozszerzanie naczyń krwionośnych powoduje zwiększenie przepływu krwi, przez co poprawia ukrwienie, dotlenienie i odżywienie tkanek. Dodatkowo ma działanie stymulujące na ośrodkowy układ nerwowy. Tym samym pobudza, poprawia koncentrację i poprawia szybkość procesów myślowych. Kofeina, jako substancja chemiczna należąca do alkaloidów, została dokładnie opisana w 1895 roku. 

Jaka jest zawartość kofeiny w kawie? Filiżanka kawy, w zależności od sposobu parzenia i gatunku ziaren to około 60-135 mg kofeiny. Kawa robusta zawiera około 2 razy więcej kofeiny niż kawa arabica.  

Kofeina pochodząca z kawy ulega szybkiemu wchłanianiu, a przenikając przez błonę śluzową żołądka, zostaje całkowicie zaabsorbowana. Najwyższe stężenie kofeiny we krwi następuje po 15-20 minutach od spożycia kawy. Okres półtrwania kofeiny wynosi około 3-4 godziny. 

Kawa – jak działa na organizm?  

Kawa i jej wpływ na zdrowie to zagadnienie analizowane od dziesiątków lat. Początkowo odnotowano jedynie jej działanie pobudzające na ośrodkowy układ nerwowy, poprawiające koncentrację i zdolności psychofizyczne. Badania naukowe potwierdzają dodatkowo, że konsumpcja kawy i kofeiny w niej zawartej może mieć korzystne oddziaływanie na ryzyko występowania chorób przewlekłych, w tym chorób układu sercowo-naczyniowego, układu nerwowego, cukrzycy typu 2, insulinooporności, otyłości oraz chorób nowotworowych.  

Zalecane spożycie kawy wynosi 2-4 filiżanek na dobę, co odpowiada 200-400 mg kofeiny. W przełożeniu na kilogram masy ciała będzie to 5,7 mg. Kofeina spożywana w większych dawkach tj. 400-800 mg na dobę, może powodować wystąpienie objawów ubocznych takich jak:

– tachykardia;
– przyśpieszony oddech;
– nadmierne pocenie się;
– nerwowość;
– rozdrażnienie;
– bezsenność.  

Kawa, a ciąża – czy w ciąży można pić kawę? Ograniczenia w spożyciu kawy rzeczywiście dotyczą kobiet spodziewających się dziecka. W ciąży spożycie kofeiny w ilości 200 mg na dobę jest bezpieczne zarówno dla matki, jak i płodu. Warto dodać, że okres półtrwania kofeiny w organizmie kobiety ciężarnej, ze względu na zmianę stanu fizjologicznego, jest 2-3 krotnie dłuższy niż u zdrowych, dorosłych osób. 

Czy kawa jest zdrowa?             

Kawa spożywana w umiarkowanych ilościach ma pozytywny wpływ na zdrowie. Ceniona przede wszystkim za stymulujące oddziaływanie na mózg i procesy myślowe. Dodatkowo poprawia nastrój i pobudza do działania. Wpływ kawy na zdrowie:

– Kawa zmniejsza ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych np. udar, zawał, wylew krwi do mózgu.
– Kawa obniża ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych.
– Kawa wpływa korzystnie na choroby o podłożu metabolicznym – cukrzyca typu 2, insulinooporność, otyłość. 
– Kawa ogranicza występowania chorób o podłożu neurologicznym – choroba Parkinsona, choroba Alzheimera.
– Kawa obniża ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych np. depresji.  

U niektórych osób niepokój budzi spożywanie kawy rozpuszczalnej. Kawa rozpuszczalna często utożsamiana jest z innymi produktami przetworzonymi, które mogą powodować negatywne konsekwencje zdrowotne.

Warto wyjaśnić, że produkcja kawy rozpuszczalnej opiera się o wykorzystanie procesów fizycznych, które zachowają dobroczynne właściwości kawy i nie mają szkodliwego wpływu na zdrowie. Metody uzyskiwania kawy rozpuszczalnej:

– Liofilizacja – suszenie kawy w temperaturze poniżej 0 stopni Celsjusza przy obniżonym ciśnieniu. Kawa rozpuszczalna pozyskiwana w procesie liofilizacji ma postać kryształków.
– Suszenie rozpyłowe – ekstrakt kawy jest rozpylany w strumieniu gorącego powietrza osiągającego temperaturę 200-300 stopni Celsjusza. W ten sposób uzyskiwana kawa rozpuszczalna ma postać proszku. 
– Aglomeryzacja – powstaje w procesie suszenia rozpyłowego, a ostateczna postać kawy przyjmuje postać granulek.  

W związku z tym warto podkreślić, że kawa rozpuszczalna nie traci swoich właściwości prozdrowotnych. Zmienia się jedynie jej forma, na bardziej skoncentrowaną i łatwiejszą w przygotowaniu.